استاد محمود فرشچیان
محمود فرشچیان
زاده : ۴ بهمن ۱۳۰۸ شمسی اصفهان
ملیت: ایرانی
شناخته‌شده برای: نگارگری
سبک : مینیاتور
محمود فرشچیان کیست؟
محمود فرشچیان، استاد بی نظیر نگارگری و از پدیده‌های نادر هنر معاصر ایران به شمار می‌رود که در زمینه طراحی و چگونگی کاربرد رنگ‌ها، از استعداد و توانایی فوق‌العاده‌ای برخوردار است. استواری خطوط قلم‌گیری و غنای محتوای آثار او که از ادبیات عرفانی و باورهای دینی سرچشمه می‌گیرند، او را به شهرتی کم‌نظیر در جهان رساند.
آثار نقاشی استاد محمود فرشچیان بر مبانی سنتی نقاشی استوار هستند؛ اما تغییرات چشمگیری که او در روند نقاشی سنتی ایران، از طریق تلفیق آن با تکنیک‌های نو به وجود آورد، سبب ایجاد سبک و مکتبی نو در نگارگری ایران شد. خارج کردن نقاشی از حالت هنری وابسته به ادبیات و استقلال‌بخشی به آن، سه‌بعدی کردن نقاشی با نگاه به هنر غرب و بازسازی مفاهیم دینی، از مهم‌ترین شاخصه‌های سبک وی محسوب می‌شوند.
محمود فرشچیان صاحب سبکی نو در نگارگری ایران است
او در سبک خود علاوه بر پایبندی به شیوه‌های کلاسیک نقاشی، از تکنیک‌های نو نیز برای توسعه دامنه نقاشی ایرانی بهره برد. در سبک هنری او، هنر ایجاد رابطه‌ای هم‌زیستانه با تاربخ، ادبیات و شعر است. نقاشی پویا و پرجنب و جوش، تلفیق عناصر سنتی و مدرن، خلاقیت، نقوش متحرک، خطوط قدرتمند و نرم به‌علاوه خلقت رنگ‌های مواج از ویژگی‌های دیگر سبک وی هستند. آثار فرشچیان ترکیبی دل‌انگیز از نوآوری و اصالت را به نمایش می‌گذارند و درون‌مایه آن‌ها از اشعار کلاسیک، آیات قرآن، ادبیات فارسی، کتب مقدس مسیحیان و یهودیان به‌علاوه تخیل عمیق او نشئت می‌گیرند.
محمود فرشچیان در معرفی هنر نگارگری ایرانی به دنیا، نقشی مهمی در صحنه بین‌المللی ایفا کرد. او به دانشگاه‌ها و موسسات هنری مختلف برای سخنرانی دعوت می‌شد، همچنین آثار، کتاب‌ها و مقالات بسیاری درباره آثار نقاشی وی در دنیا منتشر می‌شد. فرشچیان همچنین آثار خود را به‌عنوان هدیه به سفرا و وزرای خارجی اعطا می‌کرد و برخی از آن‌ها را نیز در نمایشگاه‌های کشورهای پاریس، شیکاگو و نیویورک به نمایش می‌گذاشت.
فدریکو مایور (Federico Mayor Zaragoza) مدیرکل یونسکو درباره محمود فرشچیان گفته است:
فرشچیان ضمن داشتن شناخت عمیق از هنر معاصر، به هنر ایرانی وفادار مانده و نه‌تنها هنر ایران را زیر پا نگذاشت، بلکه به حد اشباع از سرچشمه‌های آن نوشید تا آثار امروزین وی شاهدی بر گنجینه‌های دیروز او شود و بر آن میراث بیفزاید.
بیوگرافی محمود فرشچیان
محمود فرشچیان در چهارم بهمن ماه سال ۱۳۰۸ هجری شمسی در محله احمدآباد اصفهان به دنیا آمد. پدرش، حاج غلامرضا فرش‌فروش بود که به‌علت اشتغال به کار فرش، علاقه بسیاری به هنر داشت. محمود به‌همراه پدر به کارگاه هنرمندان و فرش‌فروشان می‌رفت. این رفت و آمدها سبب شد که از همان خردسالی غرق نقوش، رنگ‌ها، خطوط موازی و مدوری شود که حیرت او را برمی‌انگیخت و در مدت زمانی کوتاه، علاقه به هنر را در او نهادینه کرد.
محمود فرشچیان، شخصیت خود را در کودکی، فردی درون‌گرا معرفی می‌کند که نسبت به همسالان خود، کمتر به بازی رغبت نشان می‌داد و بیشتر علاقه داشت خود را به کار مشغول کند. گچ‌بری‌های روی دیوار، نقوش تابلوهای منزل پدر و نقش‌های قالی از همان ابتدای کودکی، توجه او را جلب می‌کردند و او ساعت‌ها غرق تماشای آن‌ها می‌شد.
وقتی محمود به سن تحصیل رسید، حاج غلامرضا، او را به «مدرسه متجدد گلبهار» فرستاد. این مدرسه با شهریه‌ای که خانواده‌ها برای فرزندان خود می‌دادند، به سبک مدارس اروپا اداره می‌شد. علاقه محمود به هنر نقاشی در همین دوره هویدا شد. او از تماشای زیبایی نقوش روی فرش‌ها لذت می‌برد و طرح‌های نقشه قالی را روی صفحه کاغذ می‌کشید.
استعداد نقاشی محمود در آن زمان هویدا شده بود. به این جهت با وساطت معلمش، ضیاالدین امامی، به حاج میرزا امامی، روحانی و نقاش برجسته آن زمان معرفی شد که کارگاه نقاشی داشت و هم‌زمان با تحصیل، چهار سال به شاگردی او نیز مشغول شد.محمود فرشچیان از محضر استاد عیسی بهادری بهره بسیار برد.
محمود فرشچیان تحصیلات خود را تا ششم ابتدایی در مدرسه گلبهار به پایان رسانید و در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی در سن ۱۶ سالگی به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان رفت. او در هنرستان اصفهان از محضر استاد عیسی بهادری، استاد نابغه و توانمند آن دوره، نقاشی فرش، مینیاتور، نقاشی رنگ و روغن و اصول و مبانی طراحی نقوش سنتی (نقشه فرش، تذهیب ، مینیاتور) را فراگرفت و بعد از چهار سال موفق به دریافت دیپلم شد. استاد حسن به‌نیا معروف به «متین» و استاد عدنانی نیز در رشد هنری استاد فرشچیان نقش مهمی داشتند.
فرشچیان در هنرستان اصفهان ابزار نقاشی، رنگ‌ها، طراحی فرش و ساخت سرامیک را فرا گرفته بود. استاد بهادری یکی از گلدان‌های ساخته دست فرشچیان را در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی به‌عنوان یک نمونه از هنر خوب ایرانی برای یادگاری به آرتور پوپ، هنرشناس مشهور، اهدا کرد.
فرشچیان در سن ۲۱ سالگی با انرژی فراوان و شوری عمیق، وارد انجمن‌الشعرای اصفهان شد و شروع به بررسی آثار هنری و معماری اصفهان کرد. او از تماشای آثار تاریخی اصفهان از چهل ستون گرفته تا مسجد شیخ‌لطف ا‌الله با طرح‌های اسلیمی، ختایی و کاشی‌های بی‌نظیر آن سیر نمی‌شد و هنگام بررسی نقش‌های این آثار، همانند یک محقق به مطالعه موشکافانه نقش‌ها مشغول می‌شد و در این راه سر از پا نمی‌شناخت. به گفته برخی از هنردوستان، او در دوره سربازی نیز قلم و رنگ را کنار نگذاشت و آثاری را خلق کرد که بسیار مورد تشویق قرار گرفتند.
آثار استاد فرشچیان
استاد فرشچیان آثار بسیاری دارد که تعداد آن‌ها به‌طور کامل مشخص نیستند. حدود ۱۵۰ اثر از آثار نقاشی او در موزه سعدآباد تهران نگهداری می‌شوند و ۱۵ تابلو از ایشان نیز در موزه آستان قدس رضوی نمایش داده شده‌اند.تماشای تابلوهای استاد فرشچیان برای کسانی که او را نمی‌شناسند و با آثار او آشنایی ندارند، بسیار هیجان‌انگیز است؛ زیرا هنرمندی او در آثارش از همان نگاه اول برای مخاطب هویدا می‌شود. استاد بر تمام اصولی که نقاشان پیش از خود می‌دانستند، مسلط است؛ به این جهت، بیننده از تماشای آثار او به وجد می‌آید. غنای درون‌مایه، رنگ‌آمیزی مینیاتورها و تنوع آثار منحصربه‌فرد فرشچیان هر چشم زیبابینی را به خود جذب می‌کنند.
استاد فرشچیان در کاربرد رنگ‌های تند و ملایم، استعدادی کم‌نظیر دارد و با سایه‌روشن‌های خود، نقش را به دلرباترین شکل ممکن جلوه می‌دهد تا مخاطب را در برابر برترین سنت موروثی رنگ‌آمیزی و تهذیب ایرانی قرار دهد. رنگ‌آمیزی منحصربه‌فرد او تداوم نقاشی دوره تیموری است؛ زیرا در آن دوره نیز به شکلی باورنکردنی، درک پیشرفته‌ای از رنگ وجود داشت.
مهم‌ترین تابلوهای نقاشی محمود فرشچیان
تابلوی بامدادان: او اولین تابلو مینیاتور خود به نام «بامدادان که تفاوت نکند لیل و ناهار» را در سال ۱۳۲۵ و در سن ۱۷ سالگی طراحی کرد.
تابلوی «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند»: این تابلو از آثار معروف استاد فرشچیان به شمار می‌رود که در سال ۱۳۲۶ و در سن ۱۸ سالگی آن را کشید.
تابلوی پنجمین روز آفرینش: تابلوی پنجیمن روز آفرینش از تابلوهای نفیس استاد فرشچیان محسوب می‌شود که درون‌مایه آن، خلق جهان آفرینش است. او در این اثر، مراحل ۶ گانه جهان آفرینش را بر اساس آیه‌های قرآن کریم به تصویر کشید. استاد فرشچیان این تابلو را در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی با استفاده از تکنیک اکریلیک روی مقوای بدون اسید و با سبک نگارگری کشید و در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی آن را به موزه آستان قدس رضوی (در صحن کوثر حرم) اهدا کرد.
تابلوی عصر عاشورا: تابلوی عصر عاشورا در سال ۱۳۵۵ تصویر شد. او در این تابلو، بدون هیچ اشاره‌ای به حوادث روز عاشورا، آثار به‌جای مانده از حوادث این روز را در این تصویر نشان می‌دهد. درون‌مایه تابلو، نشانه بروز تراژدی است که نتیجه آن در تصویر موج می‌زند و مخاطب با تماشای آن، غرق نوعی آگاهی حزن‌انگیز می‌شود.
تابلوی ابراهیم نبی یا «آزمون بزرگ»: این اثر از دیگر آثار مشهور محمود فرشچیان است. استاد این تابلو را در عید قربان سال ۱۳۶۷ هجری شمسی آغاز کرد و هفت ماه بعد کار خود را با اتمام این تابلوی باشکوه، به پایان رساند. حضرت ابراهیم در این تابلو، آماده اجرای فرمان الهی است و حضرت اسماعیل با دست‌ها و چشمان بسته در یک سوی تصویر و درسوی دیگر تابلو، فرشتگان الهی قرار دارند. فرشتگان حامل پیام خداوند برای دست‌کشیدن ابراهیم از قربانی پسر هستند. این تابلوی زیبا در کاخ‌موزه سعدآباد نگهداری می‌شود.
تابلوی ضامن آهو: تابلوی ضامن آهو از نفیس‌ترین و زیباترین تابلوهای استاد فرشچیان به شمار می‌رود. این تابلو در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی، روی مقوای بدون اسید، با تکنیک اکلریک و سبک نگارگری خلق شد. این اثر علاوه بر ویژگی‌های ظاهری، محتوای معنوی و اعتقادی نیز دارد.
تابلوی غدیر خم و تابلوی کوثر: این دو تابلو از زیباترین تابلوهای محمود فرشچیان هستند که تابلوی غدیر در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی آغاز و سه سال بعد پایان یافت. تابلوی کوثر نیز در سال ۱۳۸۶ هجری شسمی به اتمام رسید. درون‌مایه تابلوی غدیر خم، به امامت امام علی (ع) در روز غدیر خم اشاره دارد و تابلوی کوثر، تصویر حضرت زهرا (ع) در روز قیامت را نشان می‌دهد که شفاعت خلق را از خداوند درخواست می‌کند.
تابلوی غدیر استاد محمود فرشچیان؛ منبع عکس: ایلنا؛ عکاس: نامشخص
تابلوی شمس و مولانا: تابلوی شمس و مولانا در تابستان سال ۱۳۸۶ هجری شمسی رونمایی شد. این اثر زیبا بعدها به‌صورت تمبر نیز منتشر شد. فرشچیان در این اثر با الهام از بیت «از دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست» و کاربرد رنگ‌های خاص، تلاش می‌کند حالت روحانی و کشش مولوی به شمس را به‌بهترین نحو تصویر کند، که در این راه به‌توفیق نیز دست یافته است.
تابلوی ضامن آهوی دو: تابلوی ضامن آهوی دو، اثر دیگری از محمود فرشچیان است که آن را در سال ۱۳۸۹ هجری شمسی تصویر کرده است. این اثر هم‌زمان با ولادت امام هشتم (ع) به موزه آستان قدس رضوی هدیه شد.
تابلوی ستایش: تابلوی ستایش پروردگار اثری است که همه موجودات اعم از انسان، دیو، جن، فرشته و حیوانات گوناگون را در حالت ستایش خداوند و تضرع به درگاه پروردگار تصویر می‌کند. این تابلو که تصویر آن یک سال و نیم به طول انجامید، با الهام از مفهوم آیه: «’یسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ’» کشیده شد.
تابلوهای آسمان چهارم: این دو تابلو از جدیدترین آثار فرشچیان هستند که سال ۱۳۹۵ رونمایی شدند. او در تابلوی «آسمان چهارم»، معراج پیامبر (ص) را به تصویر می‌کشد. حضرت محمد (ص) که با جبرئیل برای دیدار خداوند می‌روند، وقتی به آسمان چهارم می‌رسند. آنجا جبرئیل به پیامبر عرض می‌کند که قادر نیست بالاتر برود و پیامبر را همراهی کند؛ زیرا پرهای او می‌سوزند. بنابراین پیامبر (ص) ادامه راه را تنهایی به معراج می‌رود.
تابلوی شام غریبان: این تابلو حادثه غم‌انگیزی را در فاصله غروب و شب به تصویر می‌کشد. که ترکیب رنگ در آن برای نمایش آن ساعت از شبانه‌روز، اوج هنر رنگ‌آمیزی استاد محمود فرشچیان را نشان می‌دهد.
تابلوی یتیم‌نوازی علی: تابلوی یتیم‌نوازی علی که به نام «پناه» نیز شهرت دارد از آثار نفیس استاد محمود فرشچیان محسوب می‌شود که در ۲۱ ماه رمضان سال ۱۳۹۷، مصادف با شهادت امام علی (ع) رونمایی شد. درون‌مایه این تابلو، امام را نشان می‌دهد که یتیمانی را در آغوش خود گرفته است و آن‌ها را مورد تفقد قرار می‌دهد.
طراحی پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) : طراحی ضریح جدید حرم امام رضا (ع) و طرح مقبره جدید امام سوم شیعیان در کربلا نیز از آثار استاد فرشچیان هستند.
مینیاتور استاد فرشچیان
نقاشی‌های جشن نور، تصویری از مهر، شکسته، وساطت، نکویی اهل حرم، نگاه، ستاره صبح، عشق، مژده نور، عطر محبت، نوای مهر، گرمای عشق، بوسه‌ای بر خاک، ایثار، آهنگ پرواز، در راه ملکوت، حافظ، گلهای تنهایی، رایحه دلنواز، رایحه شادمانی، نشاط، بی‌گناه، جدال با نفس، حکایت نی، شکوفه‌های صبحگاهی، آهنگ زندگی، سحر، غرور، کوزه‌ها، چوگان، فراسو، ناز، روزی ز سر سنگ، موی سپید، تکریم دانش، آدمی‌زاده، نیایش، یارب، موسی (ع) و مولود کعبه از دیگر تابلوهای مینیاتور زیبای استاد هستند. او از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۳ هجری شمسی، ۱۵ اثر از آفریده‌های هنری خود را به حرم امام هشتم شیعیان اهدا کرد.
روند تحصیلی:
طبع‌آزمایی در کارگاه استاد حاج میرزا‌آقا امامی و استاد بهادری (۱۳۲۳)
دیپلم عالی از هنرستان هنرهای زیبای اصفهان (۱۳۲۹)
سفر به اروپا جهت مطالعه و بررسی آثار نقاشان برجسته غرب و هنرآموزی در وین به مدت ۷ سال (۱۳۳۲)
دریافت درجه یک هنری (معادل دکترا)
فعالیت‌ها:
طراحی ضریح حضرت رضا (ع) وطراحی ضریح حضرت اباعبدالله (ع) و عضویت در هیئت اجرایی و نظارت دقیق بر ساخت آن
طراحی ضریح شهدای کربلا
طراحی سرداب مطهر مرقد حضرت رضا (ع)
طراحی ضریح سرداب غیبت در سامرا
استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
بنیانگذاری مرکز مذهبی و فرهنگی «نور و دانش» در شهر راترفرود نیوجرسی آمریکا
کتاب:
تصویرگری شاهنامه فردوسی (۱۳۵۳)
نقاشی‌ها و طراحی‌های محمود فرشچیان، جلد نخست، بنگاه ترجمه و نشر کتاب (۱۳۵۵)
محمود فرشچیان، جلد دوم، انتشارات نگار (۱۳۷۰)
پهلوانان بزرگ در شاهنامه فردوسی (۱۳۷۰)
داستان‌های پهلوانان در شاهنامه فردوسی (۱۳۷۲)
محمود فرشچیان، جلد سوم، چاپ آلمان
محمود فرشچیان، جلد چهارم، یونسکو، چاپ ایتالیا
محمود فرشچیان، مجموعه آثار، جلد پنجم، خانه فرهنگ و هنر گویا (۱۳۸۷)
مقاله:
رساله‌های تحقیقاتی و سخنرانی در مورد هنر ایران در آمریکا
نمایشگاه‌ها:
– گالری فاکس ورث نیویورک
– موزه هنرهای معاصر تهران
– گالری مینیاتور هنرهای زیبا
– موزه علم و صنعت شیکاگو
– دانشگاه یوتا، شهر سالت لیک
– مؤسسه خاورمیانه، واشنگتنDC
– انجمن ایران و آمریکا، تهران
– موزه ایران باستان، تهران
– موزه لاهور، لاهور
– شورای ملی هنر، کراچی
– مؤسسه فرهنگی هنری، راولپندی
– گالری کوروش، پاریس
– موزه هنرهای زیبا، الجزیره
– دانشگاه تهران، تهران
– تالار فرهنگ، تهران
– گالری هنرهای زیبای اروپا، وین
– گالری هنر مولر، مونیخ
– پلازای باربرینی، رم
– گالری موسیقی، میلان
– موزه کاخ گلستان، تهران
– مؤسسه فرهنگی هنری، استانبول
– موزه کاخ چهلستون، اصفهان
– مؤسسه فرهنگی ایران و بریتانیا، اصفهان
دیدگاهتان را بنویسید