انواع سبک های نقاشی ایرانی
نقاشی یکی از راه‌های ارتباط با مردم است که همواره پیام‌های متفاوتی را در خود قرار می‌دهد. از قدیم تا الان سبک های نقاشی ایرانی دست خوش تغییرات زیادی شده است. قدمت این هنر در ایران به دوران غارنشینی و تاریخ بشر می رسد.با توجه به نقاشی‌هایی که در غارها و همینطور سفال‌های قدیمی یافت شده، می‌توان به این نتیجه رسید که مردم ایران از دوران باستان با هنر نقاشی آشنا بوده‌اند و از آن برای نمایش مضمون‌های مختلف استفاده می‌کردند.
نقاشی ایرانی
ایران نقاشی منحصربه‌فردی دارد که در جهان بی‌همتاست و با وجود تمام تغییرات آن در طول زمان، هیچ نوع شبیه‌سازی در آن دیده نمی‌شود؛ به همین دلیل نقاشی ایرانی توانست تا سرحد کمال رشد کند. یکی از ویژگی‌های اصلی این نقاشی پیوستگی درونی آن است که فکر شرقی در آن پنهان شده و به نیازهای تماشاگر اهمیت می‌دهد.
مضامین مختلفی از این هنر ایرانی در طول زمان به چشم می‌خورد که از جمله آن‌ها می‌توان به مضامین حماسی، عرفانی، تغزلی و همینطور اخلاقی اشاره کرد.
جهان‌بینی یک هنرمند ایرانی پایه خیالی و رمانتیک دارد و صحنه نقاشی خود را برای لذت بردن خود و تماشاگر خلق می‌کند. به طور کلی می‌توان گفت که نقاشی ایرانی عمق و دامنه وسیعی دارد و با دید شاعرانه و کاملاً ملموس، دریچه جدیدی از دنیای دیگر را به تصویر می‌کشد.
ویژگی خاصی که در این نقاشی به چشم می‌خورد، قابل لمس بودن شور و شوق ترکیب شده با عشق و رویا است؛ در واقع هنرمند ایرانی علاوه بر مهارت تکنیکی و قدرت قلم خود، نقاشی را همراه با احساسی عمیق و نگاهی فلسفی از هستی ترسیم می‌کند و کاملاً احساس تماشاگر را برانگیخته می‌سازد.
تاریخچه نقاشی ایرانی
پژوهش‌ها در رابطه با تاریخچه نقاشی در ایران از اوایل سده بیستم آغاز شد. با وجود حضور نژادها، اقوام و ملیت‌های گوناگونی در این کشور و عواملی همچون تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی و تأثیرپذیری از کشورهای دیگر، نقاشی ایرانی ماهیت خود را در طول تاریخ حفظ کرده و با تمام هنرهای جهان تفاوت دارد.
بسیاری از افراد در پاسخ به این سوال که نقاشی ایرانی چیست به یاد مینیاتور یا نگارگری می‌افتند که مشهورترین نمونه هنر ایرانی است. با این حال نقاشی ایرانی تنها به این مورد محدود نمی‌شود و در عرصه‌های مختلفی نظیر صخره‌نگاری، نقش‌های برجسته، نقوش روی سفالینه‌ها و مفرغ‌ها و مهرها و همینطور نقاشی دیواری نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.پژوهشگران بر اساس تحولات هنری و ویژگی‌های سبک‌های مختلف، تاریخ نقاشی ایران را به چهار بخش دوران کهن، میانه، جدید و معاصر تقسیم بندی نموده‌اند:
نقاشی ایرانی دوران کهن
دوران کهن از صخره‌نگاری‌های کوهدشت لرستان که صحنه‌ای از شکار حیوانات به‌طرز ساده و ابتدایی است، آغاز شده و تا سفالینه‌های کاشان در دوران حکومت سلجوقیان را در بر می‌گیرد.
دوران میانی نقاشی ایرانی
دوران میانی که شامل هنر دوران ایلخانی تا دوران صفوی است، بیشتر به‌صورت کار در کارگاه‌های هنری بود. علاوه بر این هنر چین و سبک غربی نیز پای خود را به نقاشی‌های ایرانی باز کرد و جلوه‌های جدیدی از نگارگری در ایران به نمایش گذاشته شد.
دوران جدید در ایران
دوران جدید شامل ادامه هنر صفوی تا دوران قاجار است که در آن شاهد الگوبرداری از نقاشی طبیعت‌گرای اروپایی، پیکرنگاری درباری، رواج زیرلاکی (خلق تصاویر بر روی قلمدان، قاب آیینه، صندوقچه و…) هستیم.
دوران معاصر نقاشی
در دوران معاصر تاریخ نقاشی در ایران چهار دوره نقاشی آکادمیک، نگارگری جدید، نقاشی قهوه‌خانه و نقاشی نوگرا به‌طور همزمان با یکدیگر پیش می‌رفتند.
نقاشی ایرانی سنتی
طراحی سنتی برگرفته از آموخته‌ها و الهام‌های هنرمند از جلوه‌های طبیعت است و در چهارچوب مشخصی اجرا می‌شود. نقاشی باستانی ایرانی با تکیه بر احساس هنرمند و در موضوعات مختلفی مانند مذهبی، حماسی، عرفانی، تخیلی و… ترسیم می‌گردد. از مهم‌ترین شاخصه‌ها و ویژگی های نقاشی ایرانی سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حفظ پرسپکتیو
- گسترش فضا از پایین به بالا
- عدم به کار بردن منبع نور در صحنه
- ترتیب قرارگیری در تصویر بر اساس درجه معنوی و مادی
- به‌کارگیری رنگ‌های درخشان و متنوع
- عدم استفاده از سایه روشن و حجم‌سازی
- اهمیت برابر انسان و طبیعت
اگر بخواهیم آثار نقاشی سنتی را دسته‌بندی کنیم می‌توانیم آن‌ها را در پنج دسته نگارگری، تذهیب، تشعیر، گل و مرغ و نقاشی قهوه‌خانه‌ای جای دهیم. در ادامه هر یک از این دسته‌ها را به‌صورت مختصر توضیح می‌دهیم:
نگارگری
نگارگری هنری ظریف و محصول خیال و رویا‌پردازی هنرمند است که با داشتن ویژگی‌های تزئینی، برای ایجاد نگاره‌های مستقل و کاربردی مانند کتاب‌آرایی و دیوارنگاری استفاده می‌شود. این نوع از نقاشی در مقایسه با سایر آثار سنتی، تنوع بیشتری از لحاظ موضوع، رنگ آمیزی، ترکیب‌بندی و گستردگی دارد.
تذهیب
تذهیب ترکیبی از نقش‌های گیاهی (اسلیمی و ختایی) و هندسی (گره‌ها) است که گاهی هنرمندان آن‌ها را با نقوش حیوانی و انسانی نیز تلفیق می‌کنند. رنگ‌های مورد استفاده در این نوع از نقاشی های سنتی ایرانی بیشتر لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد، نارنجی، مشکی، نقره‌ای و طلایی است.
در دوران قدیم از تذهیب برای تزئین حاشیه‌های کتب تاریخی و مذهبی استفاده می‌شد؛ اما امروزه این هنر به عنوان یک نگاره مستقل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تشعیر
در تشعیر از یک یا دو رنگ برای طراحی و رنگ آمیزی نقوش سنتی (گیاهی، حیوانی و انسانی) برای پر کردن زمینه یا حاشیه استفاده می‌شود. قلم‌گیری خاص در این نوع از نقاشی ایرانی سنتی از ویژگی‌های بارز آن محسوب می‌شود.
گل و مرغ
در این نوع نقاشی با خیال‌پردازی، رابطه عارفانه‌ای میان گل و مرغ آوازخوان به تصویر کشیده می‌شود. در این نقاشی ایجاد هماهنگی و توازن میان عناصر مختلف نقاشی ظرافت خاصی دارد. هنر گل و مرغ به‌طور معمول بر روی سطوح کاغذی و مقوایی یا چوبی اجرا می‌گردد.
نقاشی قهوه‌خانه‌ای
یکی دیگر از نقاشی های سنتی ایرانی نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که با مضمون‌های رزمی، مذهبی و بزمی به تصویر کشیده می‌شود. خاستگاه این هنر سنت کهن قصه‌خوانی، مرثیه‌سرایی و تعزیه خوانی در ایران بوده و تاریخچه آن به قرن‌ها پیش از به وجود آمدن قهوه‌خانه‌ها برمی‌گردد.
سبک های نقاشی ایرانی
نقاشی هنر بسیار محبوبی است که از زمان‌های گذشته تا به امروز در اشکال مختلفی خلق شده است. این هنر هسته اصلی ابراز حالت‌های انسانی مانند امید، ترس، رویاها و… را تشکیل می‌دهد. گذشت زمان باعث شد تا این هنر مسیری طولانی را طی کرده و با تغییرات بسیار، انواع سبک نقاشی را خلق نماید. شما می‌توانید برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع، به مقاله انواع سبک نقاشی مراجعه کنید.
نقاشی‌های تاریخی به جا مانده از دوره‌های مختلف بازتاب‌دهنده فرهنگ و تاریخ هر یک از دوره‌ها است. سبک های نقاشی ایرانی در هر یک از دوره‌های تاریخی توسط نقاشان برجسته و مهمی به تصویر کشیده شده‌اند. در ادامه به بررسی انواع سبک‌های نقاشی در دوران مختلف می‌پردازیم.
سبک بغداد
سبک بغداد یا مکتب عباسی دوره کوتاهی برای هنر اسلامی در اواخر سده 12 میلادی در پایتخت بغداد محسوب می‌شود. این سبک نقاشی بیشتر به واقع گرایی و نقاشی بیزانسی شباهت داشت و نفوذ هنر ایرانی در آن بسیار کم بود. با این حال ترکیب‌بندی متقارن، رنگ طلایی و هاله‌های دور سر در برخی از آثار قابل مشاهده بود.
در مکتب بغداد حالت چهره‌ها شباهت زیادی به نژاد سامی دارند و به‌همراه ریش سیاه بلند و بینی کشیده ترسیم می‌شوند. تصویرسازی و نقاشی این دوره به‌عنوان بخش از نوشته‌های کتاب محسوب می‌شد؛ در واقع خطاط بخشی از صفحه را برای نقاشی خالی می‌گذاشت تا پس از اتمام کار خود بر روی آن کار کند. به‌طور کلی نیز این فضاهای خالی فاقد هر نوع کادری بودند.
این سبک نقاشی را با عنوان نقاشی سنتی ایرانی ساده نیز می‌شناسند. از ویژگی‌های نقاشی‌های این سبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میل به واقع‌گرایی نسبی
- سادگی زیاد به‌همراه تعداد محدودی پیکر انسانی
- استفاده از رنگ‌های تخت به همراه خطوط موازی
- لباس‌های دارای نقش و نگار
- به کار بردن درخت و شاخه‌ای به نشانه طبیعت
- عدم تفکیک نقاشی از متن نوشتاری
- تاثیرات مستقیم هنر مانوی به‌صورت هاله دور سر
- استفاده از سایه روشن در چهره با تأثیرپذیری از هنر بیزانسی
سبک هنری سلجوقی
در میان انواع سبک های نقاشی ایرانی سبک سلجوقی به‌عنوان اولین مکتب نگارگری ایران بعد از اسلام محسوب می‌شود. در این سبک از نقاشی، هنر ایرانی کاملا قابل مشاهده و لمس است. در این دوره نقاشی روی سفال رواج پیدا می‌کند و موضوعات نقاشی نیز از علمی به ادبی تغییر می‌یابد. استفاده از موضوعاتی مانند شکار و داستان‌های ایرانی یکی از تأثیرات هنر ساسانی بر مکتب سلجوقی است.
در سبک سلجوقی همچنان سادگی در ترکیب‌بندی‌ها حفظ شد؛ اما مهم‌ترین تفاوت آن با مکتب بغداد تأثیرات آن از نقاشی ساسانی (پیش از اسلام) و سلایق شرق دور (چین) بود. علاوه بر این در سبک سلجوقی پس‌زمینه را رنگ می‌کردند و از نقش‌های اسلیمی زیاد استفاده می‌شد.
در این سبک، بیشتر بانوهایی با چهره‌های گرد و چشم‌های بادامی و زیورآلات به تصویر کشیده می‌شدند. در بسیاری از پیکره‌ها نیز هاله‌ای دور سر کشیده می‌شد تا آن را از پس‌زمینه جدا سازد. همچنین سرهای بزرگتر از بدن و داشتن بازوبند نیز از دیگر مشخصه‌های موجود در این نوع نقاشی ایرانی سنتی محسوب می‌شد.
دیدگاهتان را بنویسید